Dalam sistem faraid, pembahagian harta pusaka orang Islam bukan hanya melibatkan waris yang menerima bahagian tetap seperti anak perempuan, ibu, atau isteri. Terdapat juga satu kategori penting yang disebut sebagai asabah, iaitu waris yang mewarisi baki harta selepas bahagian fardu diagihkan. Memahami konsep asabah amat penting kerana ia menentukan siapa yang berhak mewarisi harta yang masih berbaki selepas pembahagian utama dilakukan.
Maksud Asabah
Secara umum, asabah bermaksud kelompok waris kuat — waris yang menerima baki harta pusaka setelah waris fardu menerima bahagian masing-masing. Dalam kata lain, jika masih ada lebihan harta selepas pengagihan fardu, bahagian itu akan diberikan kepada waris asabah.
Konsep asabah ini berasaskan hubungan darah yang rapat dengan si mati, dan kebiasaannya melibatkan waris lelaki seperti anak lelaki, cucu lelaki, bapa, saudara lelaki seibu sebapa, atau bapa saudara.
Jenis dan Kategori Asabah
Dalam ilmu faraid, asabah terbahagi kepada beberapa kategori utama:
-
Asabah bi al-nafs (asabah dengan diri sendiri)
– Waris lelaki yang mewarisi harta kerana kekuatannya sendiri tanpa bergantung kepada sesiapa. Contohnya: anak lelaki, bapa, saudara lelaki, atau bapa saudara. -
Asabah bi al-ghayr (asabah bersama lelaki)
– Waris perempuan yang menjadi asabah kerana adanya waris lelaki yang setaraf dengannya. Contohnya: anak perempuan menjadi asabah jika bersama anak lelaki, di mana pembahagian adalah nisbah 2:1 (lelaki dua bahagian, perempuan satu bahagian). -
Asabah ma’a al-ghayr (asabah bersama waris perempuan lain)
– Waris perempuan yang menjadi asabah kerana bersama waris perempuan yang lebih rendah tarafnya. Contohnya: saudara perempuan seibu sebapa menjadi asabah apabila bersama anak perempuan si mati.
Peranan Asabah dalam Pembahagian Faraid
Asabah memainkan peranan penting dalam memastikan tiada baki harta yang tidak diagihkan. Selepas semua waris fardu mendapat bahagian mereka, lebihan harta akan diserahkan kepada waris asabah berdasarkan keutamaan dan susunan hubungan darah.
Contohnya:
-
Jika si mati meninggalkan seorang anak lelaki dan seorang anak perempuan, maka anak lelaki akan menjadi asabah, dan harta akan dibahagikan secara 2:1.
-
Jika si mati tiada anak lelaki tetapi mempunyai saudara lelaki, maka saudara lelaki tersebut akan menjadi asabah dan menerima baki harta.
Kedudukan Wanita Sebagai Asabah
Walaupun kebiasaannya waris asabah terdiri daripada lelaki, wanita juga boleh mendapat hak sebagai asabah, tetapi bukan secara bersendirian.
Wanita menjadi asabah apabila:
-
Bersama waris lelaki yang setaraf (asabah bi al-ghayr), atau
-
Bersama waris perempuan yang lebih rendah tarafnya (asabah ma’a al-ghayr).
Ini menunjukkan bahawa Islam tetap memberi ruang kepada wanita dalam pembahagian faraid, walaupun sistem pewarisan lebih mengutamakan tanggungjawab lelaki terhadap keluarga.
Proses Perundangan di Malaysia
Di Malaysia, hak waris asabah dalam pembahagian faraid tidak diberikan secara automatik. Waris perlu memohon dan membuktikan haknya di Mahkamah Syariah bagi mendapatkan Sijil atau Perintah Faraid. Tanpa proses ini, harta pusaka si mati boleh dibekukan di Baitulmal.
Oleh itu, penting untuk setiap waris memahami kedudukannya — sama ada sebagai waris fardu atau asabah — agar urusan pewarisan dapat dilakukan secara sah dan adil.
Kesimpulan
Secara ringkas, asabah adalah waris yang mewarisi baki harta pusaka selepas bahagian fardu diagihkan. Ia memainkan peranan penting dalam memastikan semua harta si mati diagihkan secara menyeluruh dan tidak terbiar.
Sistem faraid yang melibatkan asabah ini menunjukkan keindahan hukum Islam — adil, menyeluruh, dan berpaksikan tanggungjawab terhadap keluarga.
