Perceraian bukan sekadar berakhirnya hubungan suami isteri, tetapi juga permulaan kepada satu proses besar — menentukan hak penjagaan anak. Dalam undang-undang Islam di Malaysia, hak ini disebut sebagai hadhanah. Artikel ini menjelaskan secara menyeluruh bagaimana mahkamah menentukan hak penjagaan anak selepas perceraian, serta hak dan tanggungjawab ibu bapa yang terlibat.
Apa Itu Hak Penjagaan Anak?
Hak penjagaan anak bermaksud tanggungjawab memelihara, menjaga, dan mendidik anak di bawah umur selepas ibu bapa bercerai. Ia bukan semata-mata tentang “siapa dapat anak”, tetapi melibatkan kesejahteraan fizikal, emosi dan rohani anak.
Dalam konteks Islam, hadhanah diberikan kepada individu yang paling layak menjaga kebajikan anak, biasanya ibu — selagi beliau memenuhi syarat-syarat yang ditetapkan syarak.
Jenis-Jenis Hak Penjagaan Anak
Terdapat dua bentuk utama dalam kes hak penjagaan anak:
1. Penjagaan Tetap (Custody Order)
Mahkamah menentukan ibu atau bapa yang berhak menjaga anak secara tetap, termasuk tempat tinggal dan penjagaan harian.
2. Penjagaan Interim (Interim Hadhanah)
Sebelum kes diputuskan sepenuhnya, mahkamah boleh mengeluarkan interim order bagi mengelakkan perebutan sementara menunggu keputusan akhir.
Dalam kedua-dua situasi, mahkamah akan mengutamakan kepentingan terbaik untuk anak (the best interest of the child) — bukan kehendak mana-mana pihak.
Faktor Mahkamah Pertimbangkan Dalam Hak Penjagaan Anak
Mahkamah Syariah menilai banyak aspek sebelum memutuskan hak penjagaan anak. Antara faktor penting termasuk:
- Usia dan jantina anak – Anak kecil biasanya lebih memerlukan kasih sayang ibu.
- Kelayakan moral dan agama penjaga – Penjaga mesti berakhlak baik, beragama Islam, dan tidak mengabaikan tanggungjawab.
- Kestabilan emosi dan ekonomi – Termasuk kemampuan menyediakan tempat tinggal, pendidikan, serta sokongan psikologi.
- Hubungan kasih sayang dengan anak – Mahkamah menilai siapa antara ibu atau bapa yang lebih dekat dengan anak dari segi emosi.
- Pandangan anak – Bagi anak yang sudah mumayyiz (biasanya berumur 7 tahun ke atas), pandangan mereka boleh dipertimbangkan.
Hak Lawatan dan Akses Anak
Walaupun seseorang tidak mendapat hak penjagaan penuh, mahkamah tetap boleh memberi hak lawatan atau akses (visitation rights). Ini memastikan anak masih mempunyai hubungan rapat dengan kedua-dua ibu bapa.
Biasanya, mahkamah menetapkan jadual lawatan seperti:
- Setiap hujung minggu kedua dan keempat;
- Hari raya bergilir;
- Masa tertentu dalam cuti sekolah.
Tujuannya ialah menjaga kestabilan emosi anak supaya tidak berasa kehilangan kasih sayang mana-mana pihak.
Hak Penjagaan Anak Tidak Sah Taraf
Untuk anak tidak sah taraf (lahir luar nikah), undang-undang Syariah menetapkan hak penjagaan secara automatik kepada ibu. Ini kerana dari segi hukum, anak tersebut hanya dihubungkan dengan nasab ibunya.
Namun begitu, bapa biologi masih boleh memainkan peranan sebagai penjaga kebajikan — asalkan tidak bertentangan dengan syarak dan kepentingan anak.
Bagaimana Memohon Hak Penjagaan Anak di Mahkamah Syariah?
Prosesnya melibatkan beberapa langkah utama:
- Failkan permohonan di Mahkamah Syariah di negeri tempat anak bermastautin.
- Sertakan dokumen sokongan seperti sijil nikah, sijil lahir anak, kad pengenalan, dan bukti kemampuan penjagaan.
- Sesi perbicaraan atau sulh (mediasi) – Mahkamah akan beri peluang kepada kedua pihak berbincang terlebih dahulu.
- Perintah mahkamah dikeluarkan – Selepas menilai semua bukti dan hujah, mahkamah akan keluarkan perintah hadhanah atau interim hadhanah.
Tanggungjawab Nafkah Selepas Perceraian
Walaupun hak penjagaan anak diberi kepada ibu, tanggungjawab nafkah anak tetap terletak pada bapa. Ini termasuk keperluan asas seperti:
- Tempat tinggal
- Pendidikan
- Makanan dan pakaian
- Kesihatan
Jika bapa gagal melaksanakan tanggungjawab, ibu boleh membuat tuntutan nafkah anak di Mahkamah Syariah. Tindakan ini bukan bermaksud dendam, tetapi demi hak anak yang dijamin oleh undang-undang Islam.
Kesilapan Umum Dalam Tuntutan Hak Penjagaan Anak
Ramai yang tersilap langkah ketika memohon hak penjagaan anak, antaranya:
- Tidak menyediakan bukti kemampuan menjaga anak (tempat tinggal, kewangan, sokongan keluarga).
- Bertindak emosional di media sosial — boleh menjejaskan imej dan peluang di mahkamah.
- Tidak hadir perbicaraan atau tidak patuh perintah interim hadhanah.
Peguam syarie berpengalaman boleh membantu menyediakan dokumen lengkap, menasihat strategi dan memastikan hak anda dilindungi.
Kesimpulan
Dalam setiap kes hak penjagaan anak selepas perceraian, prinsip utama yang ditekankan oleh mahkamah ialah kepentingan terbaik anak. Tidak kira siapa yang menang atau kalah di mahkamah, apa yang lebih penting ialah anak membesar dengan kasih sayang, bimbingan agama, dan kestabilan hidup.
Sekiranya anda sedang melalui proses perceraian, berbincanglah dengan peguam syarie untuk memahami hak anda dan melindungi masa depan anak-anak dengan cara yang terbaik.
