Ramai orang sering menganggap pusaka dan faraid sebagai perkara yang sama. Hakikatnya, kedua-dua istilah ini saling berkait tetapi membawa maksud yang berbeza. Memahami perbezaan antara pusaka dan faraid amat penting agar urusan pembahagian harta selepas kematian dapat dilakukan dengan adil, sah, dan mengikut Hukum Syarak.
Maksud Pusaka
Secara asas, pusaka ialah apa-apa jua harta yang ditinggalkan oleh si mati, sama ada harta alih atau tidak alih. Ini termasuklah tanah, rumah, kenderaan, wang simpanan, saham, barangan kemas, dan pelaburan lain.
Harta pusaka ini hanya boleh diagihkan selepas kematian dan perlu dibahagikan kepada waris yang sah mengikut undang-undang Islam atau perancangan harta yang telah dibuat semasa hidup.
Beza Antara Pusaka dan Faraid
Faraid ialah salah satu kaedah pembahagian harta pusaka yang telah ditetapkan oleh syarak. Ia menetapkan bahagian waris yang layak — seperti suami, isteri, ibu bapa, anak lelaki dan anak perempuan — berdasarkan peratusan tertentu yang dinyatakan dalam al-Quran (Surah An-Nisa’, ayat 11–12).
Namun begitu, pembahagian harta pusaka tidak semestinya hanya melalui faraid. Sekiranya seseorang telah membuat perancangan harta semasa hidupnya, agihan boleh dilakukan melalui beberapa alternatif lain yang juga diiktiraf oleh Hukum Syarak.
Kaedah Lain Dalam Penyelesaian & Pengagihan Harta Pusaka
Selain faraid, terdapat lima kaedah utama yang sering digunakan dalam pengurusan harta Islam di Malaysia:
i. Hibah
Hibah ialah pemberian harta semasa hidup tanpa balasan. Ia boleh dibuat antara ahli keluarga atau pihak lain, dan perjanjian hibah sebaiknya disahkan oleh Mahkamah Syariah semasa pemberi masih hidup. Jika tidak disahkan, waris-waris boleh mempertikai hibah tersebut selepas kematian.
ii. Wasiat
Wasiat ialah pesanan seseorang untuk menyerahkan sebahagian hartanya selepas kematian. Namun, wasiat tidak boleh melebihi satu pertiga (1/3) daripada keseluruhan harta dan tidak boleh diberikan kepada waris, kecuali dengan persetujuan semua waris. Wasiat juga sebaiknya dibuat secara bertulis, bukan hanya secara lisan.
iii. Nazar
Nazar ialah janji atau niat seseorang untuk menyerahkan sebahagian hartanya kepada pihak tertentu sebelum meninggal dunia. Namun, ia mesti dilakukan tanpa menzalimi hak waris lain dan tidak bercanggah dengan prinsip syarak.
iv. Amanah
Amanah bermaksud harta diurus oleh pemegang amanah, sama ada individu atau institusi (contohnya syarikat amanah). Pemegang amanah bertanggungjawab memastikan harta diurus dan diagih mengikut kehendak pemilik dan undang-undang Islam.
v. Wakaf
Wakaf ialah penyerahan sebahagian harta untuk tujuan kebajikan atau jariah. Dalam konteks pusaka, waris boleh bersepakat untuk mewakafkan sebahagian bahagian mereka sebagai amal jariah bagi si mati.
Proses Pengagihan Pusaka di Malaysia
Proses tuntutan atau pengagihan harta pusaka boleh difailkan melalui dua saluran:
-
Mahkamah Tinggi Sivil – untuk harta pusaka bernilai tinggi atau melibatkan isu undang-undang yang kompleks.
-
Pejabat Pusaka Kecil (Pejabat Tanah dan Daerah) – untuk harta pusaka tidak alih (contohnya rumah atau tanah) bernilai di bawah RM2 juta.
Semua waris perlu hadir dan mengemukakan dokumen seperti sijil kematian, geran tanah, akaun bank, dan bukti hubungan kekeluargaan.
Kesimpulan
Secara ringkas, pusaka ialah keseluruhan harta peninggalan si mati, manakala faraid hanyalah salah satu cara pembahagian pusaka menurut syarak. Islam turut membenarkan alternatif lain seperti hibah, wasiat, amanah, wakaf, dan nazar — asalkan dilaksanakan secara sah dan adil.
Pengurusan pusaka yang terancang bukan sahaja mengelakkan pertikaian antara waris, tetapi juga menjadi tanda tanggungjawab terhadap harta yang Allah amanahkan semasa hidup.
